مقدمه

در رقابت‌های جهانی موجود در عصر حاضر باید محصولات متنوع را با توجه به درخواست مشتری در دسترس وی قرار داد . خواست مشتری بر کیفیت بالا و خدمت رسانی سریع موجب افزایش فشارهایی شده است که قبلا وجود نداشته است ، در نتیجه شرکت‌ها بیش از این نمی‌توانند به تنهایی از عهده تمامی کارها برآیند . در بازار رقابتی موجود ، بنگاه‌های اقتصادی و تولیدی علاوه بر پرداختن به سازمان و منابع داخلی ، خود را به مدیریت و نظارت بر منابع و ارکان مرتبط خارج از سازمان نیازمند یافته‌اند . علت این امر در واقع دستیابی به مزیت یا مزایای رقابتی با هدف کسب سهم بیشتری از بازار است . در طول سالیان، اغلب واحدهای تولیدی تمرکز خود را برکارایی و اثربخشی عملکردهای مجزای تجاری قراردادند. در حالیکه به عنوان رویکردی نوین در تجارت، تعداد در حال افزایشی از کارخانجات به اهمیت استراتژیک برنامه ریزی، کنترل و طراحی یک زنجیره تامین کلی واقف گشته اند. بر این اساس فعالیتهایی نظیر برنامه‌ریزی عرضه و تقاضا ، تهیه مواد ، تولید و برنامه‌‌ریزی محصول ، خدمت نگهداری کالا ، کنترل موجودی ، توزیع ، تحویل و خدمت به مشتری که قبلا همگی در سطح شرکت انجام می‌شده اینک به سطح زنجیره عرضه انتقال پیدا کرده است . مدیریت زنجیره تامین (SCM) پدیده‌ای است که این کار را به طریقی انجام می‌دهد که مشتریان بتوانند خدمت قابل اطمینان و سریع را با محصولات با کیفیت در حداقل هزینه دریافت کنند .

تعاریف

مدیریت زنجیره تامین

supply chain management :  SCM
سیستمی از تامین کنندگان، تولیدکنندگان، حمل و نقل، توزیع کنندگان و فروشندگان که مواد اولیه را به محصولات نهایی تبدیل کرده و به دست مشتریان می رسانند، یک زنجیرع تامین نامیده می شود.

زنجیره تامین عبارتست از:
فرآیندهای یکه از تبدیل مواد خام اولیه به محصول نهایی برای مشتری نهایی جریان دارند و سازمان ها و شرکت های فعال در این حوزه را به یکدیگر متصل می کنند. به طور کلی زنجیره تامین زنجیره‌ای است که همه فعالیتهای مرتبط با جریان کالا و تبدیل مواد ، از مرحله تهیه ماده اولیه تا مرحله تحویل کالای نهایی به مصرف‌کننده را شامل می‌شود . درباره‌ جریان کالا دو جریان دیگر که یکی جریان اطلاعات و دیگری جریان منابع مالی و اعتبارات است نیز حضور دارد . مدیریت زنجیره تامین بر یکپارچه‌سازی فعالیتهای زنجیره تامین و نیز جریانهای اطلاعاتی مرتبط با آنها از طریق بهبود در روابط زنجیره در جهت دستیابی به مزیت رقابتی قابل اتکا و مستدام ، مشتمل می‌شود . بنابراین ، مدیریت زنجیره تامین عبارت است از فرایند یکپارچه‌سازی فعالیتهای زنجیره تامین و نیز جریانهای اطلاعاتی مرتبط با آن از طریق بهبود و هماهنگ‌سازی فعالیت‌ها در زنجیره تامین تــــولید و عرضه محصول. برای بررسی یک سازمان منحصر به فرد، در چارچوب این تعاریف، باید هر دو شبکه تامین‌کنندگان و کانال‌های توزیع در نظر گرفته شوند .

برای مدیریت موثر زنجیره تامین ضروری است که تامین‌کنندگان و مشتریان با یکدیگر و در یک روش هماهنگ و با شراکت و ارتباطات اطلاعاتی و گفت‌وگو با یکدیگر کار کنند . این امر یعنی جریان سریع اطلاعات در میان مشتریان و عرضه‌کنندگان ، مراکز توزیع و سیستم‌های حمل‌ونقل ، بعضی از شرکت‌‌ها را قادر می‌سازد که زنجیره‌های عرضه بسیار کارایی را ایجاد نمایند . بعضی شرکت‌ها کوشش می‌کنند تا کنترل زنجیره تامین خود را با کنترل عمومی عمودی و با استفاده از مالکیت و یکپارچگی تمام اجزای مختلف در امتداد زنجیره تامین از تهیه مواد و خدمات تا تحویل محصول نهایی و خدمت به مشتری ، به دست آورند . اما حتی با این نوع ساختار سازمانی ، فعالیتهای مختلف و واحدهای عملیاتی ممکن است ناهماهنگ باشند . ساختار سازمانی شرکت باید بر هماهنگی فعالیتهای مختلف برای دستیابی به اهداف کلی شرکت تمرکز کند . پنج جزء اصلی مدیریت زنجیره تامین عبارتند از:

1- برنامه : برنامه بخش استراتژیک مدیریت زنجیره تامین است . شما برای مدیریت همه منابعی که برای برآورده ساختن تقاضای مشتری به کارمیروند به استراتژی نیازدارید. توسعه مجموعه متریک ها برای نظارت بر کارآیی،کاهش هزینه و تحویل با کیفیت بالا ی زنجیره تامین ، بخش اعظمی از برنامه ریزی را تشکیل می دهد. 
2- منبع : انتخاب تامین کنندگانی که کالاها و خدمات موردنیازشمارابرای ساخت محصول یا خدمت تحویل خواهند داد. فرایندهای قیمت گذاری،تحویل وپرداخت راتوسعه دهید و متریک هایی را برای نظارت و بهبود روابط با تامین کنندگان بسازید.و این فرایندها را در مدیریت موجودی کالاها و خدمات دریافتی از تامین کنندگان نظیر دریافت محموله هاوشناسایی آنان به کارگیرید.
3- ساخت : دراین گام فعالیت های موردنیازبرای تولید، آزمایش، بسته بندی و آماده سازی برای تحویل صورت می گیرند.
4- تحویل : بخشی که به لجستیک نیز معروف است. هماهنگی دریافت سفارشات مشتریان ، توسعه شبکه ای از انبارها وراه اندازی سیستم صورتحساب برای پرداخت ها ، این بخش را تشکیل می دهند.
5- بازگشت : بخش مشکل آفرین زنجیره تامین . ساخت شبکه ای برای دریافت نواقص و محصولات برگشتی از مشتریان و پشتیبانی از مشتریانی که با محصول تحویلی مشکل داشتند.

لجستیک
LOGISTIK
این لغت ریشه‌ای یونانی دارد و در موارد نظامی برای جابجایی جنگ‌افزار ، مهمات و جیره غذایی در مواقع حرکت از مکان اصلی به سمت خط مقدم استفاده می‌شود. در زبان یونانی ، رومی و امپراطوری رم شرقی، نظامیانی وجود داشتند با نام LOGISTIKAS که وظیفه مسائل مالی و تقسیم مایحتاج بر عهده آنان بوده است
لجستیک آن قسمت از مدیریت زنجیره تامین است که کارایی و اثربخشی جریان روبه¬جلو و روبه¬عقب و نیز ذخیره¬سازی کالاها، خدمات و اطلاعات مربوطه بین نقطه آغازین زنجیره تا نقطه مصرف نهایی به¬منظور تامین نیازمندیهای مشتریان زنجیره را برنامه¬ریزی می¬کند، به¬کارمی¬گیرد، و کنترل می¬کند.
تاریخچه 
در دو دهه 60 و 70 میلادی ، سازمانها برای افزایش توان رقابتی خود تلاش می‌کردند تا با استانداردسازی و بهبود فرایندهای داخلی خود محصولی با کیفیت بهتر و هزینه کمتر تولید کنند . در آن زمان تفکر غالب این بود که مهندسی و طراحی قوی و نیز عملیات تولید منسجم و هماهنگ پیش‌نیاز دستیابی به خواسته‌های بازار و درنتیجه کسب سهم بازار بیشتری است . به همین دلیل سازمانها تمام تلاش خود را بر افزایش کارایی معطوف می‌کردند . در دهه 80 میلادی با افزایش تنوع در الگوهای مورد انتظار مشتریان ، سازمانها به طور فزاینده‌ای به افزایش انعطاف پذیری در خطوط تولید و توسعه محصولات جدید برای ارضای نیازهای مشتریان علاقه‌مند شدند . در دهه 90 میلادی ، به همراه بهبود در فرایندهای تولید و به کارگیری الگوهای مهندسی مجدد ، مدیران بسیاری از صنایع دریافتند که برای ادامه حضور در بازار تنها بهبود فرایندهای داخلی و انعطاف‌پذیری در توانایی‌های شـــــرکت کافی نیست بلکه تامین‌کنندگان قطعات و مواد نیز باید موادی با بهترین کیفیت و کمترین هزینه تولید کنند و توزیع‌کنندگان محصولات نیز باید ارتباط نزدیکی با سیاست‌های توسعه بازار تولیدکننده داشته باشند ؛ با چنین نگرشی ، رویکردهای زنجیره تامین و مدیریت آن پا به عرصه وجود نهاد . از طرف دیگر با توسعه سریع فناوری اطلاعات در سال‌های اخیر و کاربرد وسیع آن در مدیریت زنجیره تامین ، بسیاری از فعالیتهای اساسی مدیریت زنجیره با روش‌های جدید درحال انجام است .

اهداف
هدف هر زنجیره تامین، حداکثر کردن ارزش کل تولید شده است.
هدف کوتاه مدت : افزایش بهره وری، کاهش موجودی و زمان سیکل کل
هدف بلند مدت : افزایش رضایت مشتری، سهم بازار و سود برای همه سازمان های درگیر در زنجیره تامین
منافع لجستیک و مدیریت زنجیره تامین
• موجودی‌های کمتر
• بهره‌وری بالاتر
• چابکی بیشتر
• موعدهای تحویل کوتاهتر
• سود بالاتر
• رعایت حقوق بیشتر مشتری
• وجود موجودی‌ها و اندازه انباشته‌ها به مقدار صحیح
• قابلیت مشاهده و ردگیری رخدادها 
• کاهش هزینه‌‌ها
• افزایش خدمت دهی به مصرف‌کنندگان 
• ایجاد مزیتهای رقابتی
• تعامل نزدیکتر با تامین کنندگان 
• ایجاد فرصت برای خرید مقادیر زیاد و با هزینه کمتر
• ایجاد مرجع پاسخگویی 
• توانایی اجرای دقیق سیستم‌ها به صورت ترکیبی

موانع لجستیک و مدیریت زنجیره‏های تامین 
برخی از مواردی که اجرای الگوهای زنجیره تامین را دشوار می سازد:
• زیرساخت‌های ناکافی
• زیرساخت‌های ضعیف حمل‌ و نقل و قوانین متعدد و مختلف مربوط به آن
• زیرساختهای مخابراتی ناکافی
• وسایل حمل‌ونقل فرسوده و ناکافی
• شبکه جاده‌ای ناکافی
• انبارهای ناکافی 
• شبکه راه‌آهن اندک و قدیمی
• چالش‌های اقتصادی
• درک ضعیف از اقتصاد رقابتی 
• ضعف در برنامه‌ریزی اقتصادی واقع‌ بینانه و عملی
• ضعف در تثبیت مسیر اقتصادی
• بازار کوچک داخلی و کمبود اطلاعات در بازار
• سیستم بانکی ناکارا و نرخ های بهره بالا
• مشکلات و نارساییها در حمایت‌های اقتصادی دولت 
• ناکارایی نظام مالیاتی
• چالش‌های مدیریتی
• مدیریت بروکراتیک و عدم هماهنگی های میان سازمانی در زنجیره
• عدم انعطاف‌پذیری سیستم
• عدم اعتماد بین اجزای زنجیره و طولانی بودن سیستمهای قضایی جهت حل و فصل دعاوی
کمبود نیروی انسانی متخصص و صلاحیت‌دار

کاربردها
بخش مهمی از محصولات و خدمات مرتبط با مدیریت زنجیره تامین و لجستیک در حوزه هایی تعریف می شوند که عبارتند از: سیستمها و تجهیزات حمل و نقل محصولات و بار ، فناوریها و سیستمهای ذخیره سازی و انبارش، فناوریهای حمل و نقل اقلام خشک، اقلام مایع و اقلام فله ای، خدمات و فناوریهای لجستیک مواد خطرناک، دارای ریسک و ویژه، انواع سیستمهای کنترل (بیسیم و...)، سیستمها و نرم افزارهای مدیریت حمل و نقل و مدیریت انبار و ... . بدین ترتیب فعالان عرصه حمل و نقل از شاخص ترین فعالان عرصه لجستیک و خدمات رنجیره تامین هستند.
همچنین، بخشی از محصولات و خدمات مرتبط با مدیریت زنجیره تامین و لجستیک در حوزه  بسته بندی انواع و اقسام مواد و محصولات به منظور انتقال، توزیع و فروش است. مواد و محصولاتی که از لحاظ ابعاد، سیالیت یا جامد بودن، میزان فسادپذیری، فاصله تولید کننده تا مصرف کننده و ... متفاوت هستند. بدین ترتیب فعالان حوزه بسته بندی از مهمترین فعالان عرصه لجستیک و خدمات رنجیره تامین به شمار می آیند.
در کنار این مسائل ، مواد و محصولات غذایی که طیف بزرگی را شامل می شوند، دارای ویژگیهای منحصر به فردی هستند.  این ویژگیها در زمینه هایی از قبیل ابعاد، میزان و زمان فسادپذیری، سیالیت یا جامد بودن، فاصله تولید کننده تا مصرف کننده، مدت زمان تحویل و ... مطرح هستند. از رو شرایط و مشخصات خاصی برای زنجیره تامین و لجستیک این نوع مواد و محصولات به وجود می آید. بدین ترتیب فناوریها و تجهیزات و سیستمهای مدیریتی، برنامه ریزی، نرم افزاری و عملیاتی خاص در حوزه های حمل و نقل، انبارش، توزیع،شناسایی، کدگذاری و ردیابی، توزین، بسته بندی و دیگر حوزه های لجستیکی طلب می کند.
توجه به مشخصات مواد و محصولات صنایع نفت و گاز و پتروشیمی ویژگی هایی از قبیل داشتن ارزش استراتژیک، سیال بودن و پیوستگی بعضی از اقلام، فله  ای بودن بعضی از اقلام، قابلیت بسته بندی شدن بعضی از اقلام، خطرناک و دارای ریسک بودن، نیاز به شرایط خاص برای انجام فرآیندهای تولیدی، انبارش، انتقال و مصرف برجسته می شود. این ویژگی ها شرایط و مشخصات خاصی را برای زنجیره تامین و لجستیک این نوع مواد و محصولات ایجاب می کند. بدین ترتیب فناوریها و تجهیزات و سیستمهای مدیریتی، برنامه ریزی، نرم افزاری و عملیاتی خاص در حوزه های حمل و نقل، انبارش، توزیع،شناسایی، کدگذاری و ردیابی، توزین، بسته بندی و دیگر حوزه های لجستیکی طلب می کند.
برخی از مدل های مدیریت زنجیره تامین
• مدل scor
• مدل ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان 
• مدل ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان از طریق رویکرد abc
• مدل ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان از طریق رویکرد max-min
• استفاده از سیستم پشتیبان تصمیم گیری برای ارزیابی تامین کنندگان
• مدل game برای مذاکره و مناقصه خرید

جایگاه SCM در تجارت الکترونیک

برمبنای مدلی دیگر از تجارت الکترونیک (E-Commerce) ، شرکت‌های همکار در یک زمینه به خصوص ، از طریق شبکه‌های الکترونیکی می‌توانند به همکاری و اشتراک مساعی بپردازند ؛ چنین همکاری اغلب بین شرکت‌هــای حاضر در یک زنجیره تامین اتفاق می‌افتد .
به طور کلی مدیریت زنجیره تامین یکی از زیرساختارهای پیاده‌سازی تجارت الکترونیک است . از دید صنعتی ، تجارت الکترونیکی بین بنگاهها عمدتا در صنایعی رخ می‌دهد که زنجیره تامین در آنجا شکل گرفته باشد . یک تولیدکننده همواره عاملی است که در وسط فرایند فعالیت اقتصادی قرار دارد . تولیدکننده ، خود خریدار کالا از تامین‌کنندگان خود و فروشنده کالایی جدید به خریداران خود است . چون فروشنده به تولیدکننده ، خود تامین‌کنندگانی دارد و ضمنا خریدار کالا نیز ممکن است خود مشتریانی داشته باشد ، ما با زنجیره‌ای از بنگاه‌ها روبه‌رو هستیم که هر کدام هم خریدار و هم فروشنده هستند ؛ این مجموعه شبیه به زنجیر است ، زیرا همه به هم وابسته هستند . با مدیریت درست زنجیره تامین همه عناصر موجود در زنجیره منتفع شده و ضمنا با ارایه کالای مرغوب و ارزان جامعه را نیز منتفع می‌کند . از همین روست یکی از مسایل مهم صنایع در کشورهای پیشرفته مدیریت زنجیره تامین (SCM) است . یکی از عناصر مهم مدیریت زنجیره خودکارسازی امر خرید و فروش بین اعضای زنجیره است . این امر آن قدر مهم و حیاتی است که حتی قبل از ظهور اینترنت ، صنایع خودروسازی و هوافضایی که بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین زنجیره‌های تامین را دارند ، خود با صرف هزینه گزاف اقدام به ایجاد شبکه کرده بودند . 
در حال حاضر استاندارد EDI که امروزه با کمک سازمان جهانی استانداردها در محیط اینترنت و بر بستر استاندارد  XML برای امور تجاری در حال کاربرد است ، از همین شبکه‌های اختصاصی به وجود آمده است .
نرم افزار مدیریت زنجیره تامین 
این نرم افزارشامل مجموعه ای ازنرم افزارهای کاربردی است. فروشندگان سعی دارند که این پنج اصل زنجیره تامین را در یک نرم افزار واحد عرضه نمایند. اما بسته نرم افزاری جامعی دراین زمینه وجودندارد.ب هتراست که نرم افزار زنجیره تامین به دونرم افزار تفکیک شود، یکی برای برنامه ریزی زنجیره تامین و دیگری برای اجرای گام های زنجیره تامین .
نرم افزار برنامه ریزی زنجیره تامین یاSupply Chain Planning( SCP)  ازیک الگوریتم ریاضی استفاده می کند که جریان و کارآیی زنجیره تامین را بهبودمی بخشد و موجودی را کاهش می دهد. SCP کاملا به اطلاعات کسب شده بستگی دارد. برای مثال اگر شما سازنده کالاهای بسته بندی شده ی مصرفی هستید، چنانچه اطلاعات دقیق وکاملی درباره سفارشات مشتریان، داده های فروش، ظرفیت ساخت و قابلیت های تحویل محصول به سیستم ندهید، انتظارنداشته باشید که نرم افزارهای کاربردی برنامه ریزی خیلی دقیق باشند. نرم افزارهای کاربردی برای هرپنج گام اصلی زنجیره تامین وجوددارند.
نرم افزار اجرای زنجیره تامین یا Supply Chain Execution( SCE)  گام های متفاوت زنجیره تامین را اتوماتیک می کند.این نرم افزار می تواندحتی شامل‌مسیریابی الکترونیکی ساده‌ سفارشات از کارخانه تا تامین کنندگان باشد.

www.msi.co.ir